Saar uit Rijssen laat tranen om haar achtergebleven zussen en broer

Bert  Janssen voor Tubantia(en Algemeen Dagblad persgroep) 3 mei 2018

RIJSSEN – Saar Letsoin (67) legt morgen namens de Molukse gemeenschap een krans op de Dam, bij de Nationale Dodenherdenking. De Rijssense Molukse denkt aan twee zussen en een broer, die haar ouders in 1951 in Nederlands-Indië moesten achterlaten. „Ik houd het niet droog.”

Bilha Letsoin komt de loopplank van de Atlantis af – het is vrijdag 23 maart 1951. Het passagiersschip voer deze Molukse moeder, haar man en drie van hun kinderen vanuit Indië naar Rotterdam. Bilha draagt hun jongste spruit op de arm: Saartje Elisabeth, dan een half jaar oud. De aankomst van moeder met baby is gefotografeerd.

Geen compleet gezin

Wat die kiek echter niet laat zien, is dat niet het complete gezin van KNIL-soldaat Lasarus Letsoin is meegereisd. Op het Molukse eiland Kei blijven drie oudere kinderen achter – gedwongen. „Mijn ouders mochten drie kinderen meenemen”, stelt Saar (67, inmiddels zonder -tje) in haar huurwoning aan de Graaf Ottostraat, het Molukse wijkje van Rijssen. Hun verblijf in het kille moederland is tenslotte tijdelijk, zo wordt dan beloofd.

Bij opa en oma

Drie nauwe verwanten groeien op onder de evenaar. Haar zussen Lorina (85) en Antonetta (77) leven in hun geboortedorp Dian-Darat, broer Justinus is inmiddels gestorven. Als hun bestaan bij het gezin in Nederland al ter sprake komt, vertellen haar ouders dat ze het drietal maar bij opa en oma op de Molukken hebben gelaten. Liever nog zwijgen ze. Van ‘politiek’ moet voormalig KNIL-soldaat Lasarus tenslotte niets hebben, en zwijgen past in hun cultuur.

 

Versleept

Nadat de gezinsleden van de loopplank komen, worden ze versleept. Van het eerdere concentratiekamp Amersfoort, waar ze met DDT-gif tegen luizen zijn bespoten, naar woonoord Schattenberg, het omgedoopte Durchgangslager Westerbork, op de Drentse hei.

In februari 1964 betrekken de Letsoins als eerste bewoners een huis aan dezelfde Graaf Ottostraat, tegenover Saars huidige woning. Over de ‘achterblijvers’ wordt alleen in eigen kring gesproken.

“Bij moeilijke dingen was ik aanspreek­punt. Ik ben de eerste Molukker die Rijssens praat” Saar Letsoin

De familie bouwt hier een bestaan op. Vader werkt bij Thomassen & Drijver en Nijverdal-Ten Cate, haar broers verlaten al vlot het ouderlijk huis voor studie en werk. Saar regelt veel voor haar ouders, die matig Nederlands kunnen. „Bij moeilijke dingen was ik aanspreekpunt. Ik ben de eerste Molukker die Rijssens praat”, schetst Saar met een lach. De vroegere ziekenverzorgster geeft een taaldemonstratie over kerkgang. „Ik goa noar de Molukse kaark in Nijverdal, noar de Riessense kaark allenig as d’r wat is.”

 

Terug naar de Molukken

Zowat een kwart eeuw na het gedwongen vertrek reizen haar ouders terug naar de Molukken. Voor het eerst zien ze hun ‘vergeten kinderen’ weer. „Moeder was helemaal van slag.” Haar ouders keren niettemin terug naar Twente. „Het achterlaten van hun kinderen en kleinkinderen hier was een hindernis voor ze.”

 

Geboortegrond

Saar en haar ouders vliegen in 1987 naar de eilandengroep. „Mijn partner Henk zei: ‘Breng je ouders terug’.” Dat doet ze. Als Saar op de Molukken van de vliegtuigtrap is afgedaald, valt ze op de knieën en schept ze zand en stenen in een zakje. Die geboortegrond siert nu haar woonkamer.

 

Afscheid van haar ouders

In Dian-Darat slaapt Saar, op eigen verzoek, in de plaggenhut van haar zus. Haar familieleden verblijven in het comfortabeler huis van haar broer. Vader, net met pensioen, en moeder laten een woning op de Molukken bouwen – ze blijven er. Het afscheid is zwaar. In tranen schetst Saar: „‘Je was onze linker- en rechterhand’, vertelden ze.”

 

Ze reist terug in 1990 en 2016, alleen. „Henk was een echte Blanda: een Hollander. Hij bleef bij de kinderen.” De Rijssenaar is zes jaar geleden aan darmkanker overleden.

 

‘Beerput moet open’

Saar is gelovig, protestants. Zeker weten dat haar ouders ‘meekijken’ als zij een krans legt namens de Molukse gemeenschap. „Ze vinden vast dat het tijd wordt dat hier wat aan wordt gedaan. Deze beerput moet open.” Ze is strijdbaar. „Ik ben een KNIL-kind.”