Dienstbevel

,,Toen hij in 1963 terug wilde naar Ambon, kreeg hij het dienstbevel om naar Nederland te gaan. Het gezin ging vooruit, mijn vader moest wachten op de overdracht. Toen hij korte tijd later in Nederland aankwam, werd hij direct ontslagen.’’

Net als duizenden anderen werden de Ambonezen gehuisvest in voormalige kampementen van de Duitsers in Amersfoort, Vught en andere plaatsen. De onderkomens waren klein en gammel, het eten werd gekookt in gaarkeukens. De bewoners werden aan hun lot overgelaten. ,,Omdat ze vertrouwen hadden in het koninklijk huis en onder dienstbevel naar Nederland waren gekomen in de overtuiging dat zij zouden terugkeren naar huis, hield iedereen zich rustig.’’

Reawaruw belandde met zijn ouders en een broer en vijf zussen na een tussenstop in Wezep op recreatiepark De Holle Poarte in Makkum. ,,In 1963. Weet je hoe koud het toen was? Met andere gezinnen werden we in zomerhuisjes geplaatst. We kwamen uit de tropen. De kindersterfte was in die eerste jaren dat de Ambonezen in Nederland waren heel hoog.’’

Na enige maanden verhuisde het gezin met nog zeven gezinnen en twee vrijgezellen naar Harlingen, waar tijdelijk onderdak werd gevonden in het voormalig rooms-katholieke ziekenhuis Oestorio. Daarna werden de Ambonezen een van de eerste bewoners van nieuwbouwwijk Oosterpark. De mannen vonden werk bij houthandel Meinesz of de Delftse Rubberfabriek in de havenstad.

Geluk kenden de oudere nieuwkomers niet. ,,Het was een zware tijd voor mijn ouders. Ze hadden veel heimwee. Mijn moeder huilde veel. Vooral rond de kerstdagen waren de gevoelens dubbel. Ambonezen zijn erg christelijk en vierden deze dagen vroeger uitgebreid. De ouderen moesten dan altijd denken aan vroeger, aan hun thuis.’’

De opvoeding is Nederland was streng, herinnert Reawaruw. ,,Wat wil je? Wij zijn KNIL-kinderen. Mijn ouders waren streng, maar rechtvaardig. Als kind had je respect voor een oudere.’’

Onderwijs en goed presteren was van groot belang. ,,Je moest goede cijfers halen. Want stel je voor dat wij ooit zouden terugkeren naar Ambon, dan moest je daar toch iets kunnen betekenen?’’

Na de christelijke mavo in Harlingen en de havo in Leeuwarden vervulde Reawaruw de dienstplicht. Hij tekende bij om te kunnen worden uitgezonden naar Libanon, waar Nederlandse militairen namens UNIFIL moesten voorkomen dat het Israëlische leger en de Palestijnen slaags raakten. En passant slaagde hij via zelfstudie voor het atheneum.

,,Ik ben opgegroeid met oorlogsverhalen. Mijn vader sprak er weinig over, alleen in het bijzijn van mijn ooms. Het waren spannende verhalen. Ik wilde meemaken wat zij hadden meegemaakt. Het was ook eind jaren zeventig, begin jaren tachtig. Iedereen had het over vrede en kernwapens. Ik besloot de vrede daar te gaan brengen.’’

De missie liet diepe sporen na. ,,Ik zat in een soort niemandsland met vier vooruitgeschoven posten tussen de Palestijnen, majoor Haddad en militairen van de Charlie-compagnie, de meest vooruitgeschoven groep. De granaten vlogen mij om de oren, terwijl soldaten in de achterste linie lekker bier dronken en in de Middellandse Zee zwommen. Er zijn in het gebied waar ik zat echt jongens gek geworden.’’ Na zijn militaire periode werd Reawaruw vertegenwoordiger voor bedrijven in de tabaksindustrie, ongediertebestrijding en zelfstandig verzekeringsadviseur.

,,Ik ben altijd een einzelgänger geweest. Heb de naam een vechtersbaas te zijn. En ja, als iets mij niet zint, dan zeg ik er wat van. Ik ben ook niet bang en loop niet weg. Dit is niet alleen het resultaat van mijn opvoeding, maar vooral het gevolg van omstandigheden. Het is altijd een kwestie van oorzaak en gevolg. Als kind mocht ik maar bij weinig vriendjes thuis spelen en zij niet bij mij, enkel omdat ik donker ben. Als kind weet je niet anders.’’

,,Het schooladvies na de lagere school was lts. De directeur wilde gewoon niet toegeven dat ik veel slimmer was. En dan was er nog die vrouw die iedere maand bij ons thuis kwam met een soort huishoudboekje. Ik begreep nooit wat zij kwam doen. Pas veel later vertelde mijn vader dat heel onze huisraad tot op de laatste cent moest worden terugbetaald. Dat je zo met mensen omgaat die hun leven voor je land hebben gegeven. Het zijn dingen die je uiteindelijk vormen.’’

De Molukse zaak kreeg steeds meer zijn sympathie. De gebeurtenissen eind jaren zeventig, met de treinkapingen en schoolgijzeling in Drenthe, de gijzeling van de Indonesische ambassadeur in Wassenaar en het consulaat in Amsterdam door Molukkers, vormen voor Reawaruw het kantelpunt.

Wanhoop

,,Dan besef je dat je anders bent en anders wordt bekeken. Ik werd uitgescholden voor treinkaper en zelfs beschouwd als terrorist, maar wat had ik daar nu mee te maken? Toen ben ik mij er wel in gaan verdiepen. Je wordt gedwongen om te onderzoeken waarom mensen je haten. Hoewel die acties helemaal niet zijn goed te praten en nooit hadden mogen gebeuren, begrijp ik ze wel. Het was de wanhoop van jongeren uit de tweede generatie.’’

Nu speelt de rechtszaak van nabestaanden van de treinkapers tegen de overheid en de mariniers. ,,De mariniers mogen wij niets kwalijk nemen, die handelen in opdracht. Als veteraan en Maluku4Maluku beseffen wij dat. Het zou goed zijn als de families zich verzoenen met de mariniers. Het is wél belangrijk om de opdrachtgevers verantwoording te laten afleggen.’’

Met zijn imposante verschijning en onverschrokkenheid roept Reawaruw ook weerstand op. Hij schuwt de publiciteit niet, ook al is zijn boodschap soms rauw en onalledaags. ,,Ik zie het soms anders. Al voordat de Twin Towers in elkaar stortten waarschuwde ik voor een jihad in het Westen. Ik werd uitgelachen.’’

,,Met dit dossier van de Ambonese gemeenschap open ik een X-file, een doofpotdossier. Niemand had verwacht dat dit zou gebeuren, maar ik wist dat er een moment zou komen. Als ik nu ook kijk naar de missies van ons leger. Het is zinloos om naar Afghanistan of Mali te gaan. Dit jaar zitten wij veertig jaar in Libanon en wat hebben we bereikt? Niets! Democratie dwing je niet af met een geweer. Het moet uit de mensen zelf komen en daar gaan decennia over heen.’’

Begin 2000 kwam de Leeuwarder landelijk in het nieuws. Het Openbaar Ministerie verdacht Reawaruw ervan leiding te geven aan een criminele organisatie. Hij zou een groep jongeren aansporen die in het oosten van het land enkele aanslagen pleegde met molotovcocktails, om aandacht te vragen voor het geweld tegen christenen op de Molukken. Zowel bij de rechtbank als in hoger beroep werd Reawaruw vrijgesproken.

De activist was niet meer dan een praatjesmaker en aanvoerder van zijn eigen eenmanslegertje Maluku Warchild, meenden andere verdachten en zijn eigen advocaat Theo Hiddema. Zelf verklaarde hij destijds luchtig dat wanneer de rechter stelt dat er geen criminele organisatie bestond, deze er dus ook niet is.

De stem van Reawaruw, die zich via (sociale) media onvermoeid hard maakt voor eerherstel van de veteranen, ijvert voor een veteranenstatus, pensioengelden opeist en pleit voor een ruimhartige Backpay-regeling, heeft de afgelopen jaren wel degelijk aan zeggingskracht gewonnen. Zo treedt hij binnenkort toe tot het bestuur van het Indisch Platform 2.0 en het dagelijks bestuur van de stichting Vervolgingsslachtoffers Jappenkampen. Als voorzitter van Maluku4Maluku overlegt hij sinds enige tijd tot op de hoogste niveaus bij het ministerie van Defensie. Een onderhoud met koning Willem-Alexander is in voorbereiding.

Nationale Veteranendag is niet de eerste plechtigheid waar de Molukkers zichtbaar aanwezig zijn. Vorig jaar november onderscheidde de kersverse Inspecteur-Generaal der Krijgsmacht Hans van Griensven in Hilversum een aantal leden van de eerste generatie KNIL-soldaten met de veteranenstatus. ,,Daarmee sprak de Staat eindelijk zijn erkenning uit voor de strijd die mijn volk heeft gestreden.’’

,,Koningin Wilhelmina heeft in 1945 een dankbetuiging gestuurd aan de Ambonezen, waarin zij schrijft over het ‘zware lot dat de Ambonezen heeft getroffen gedurende de jaren van bezetting door een meedoogenloozen vijand’ en haar vreugde en waardering uitspreekt voor ‘Uw voorbeeldige moed in deze beproevingen en trouw aan het Koninkrijk en aan Mijn Huis’.’’

Twee kransen

Ruim een maand geleden was Reawaruw met een delegatie op uitnodiging van het Nationaal Comité 4 en 5 mei aanwezig bij de Dodenherdenking in Amsterdam. Met enige bluf kreeg de Leeuwarder het voor elkaar om twee kransen te leggen tegen de krans en de standaard van de koning. ,,Dat is zeer ongebruikelijk, maar ik vertelde dat ik weigerde om de kransen op de grond te leggen.’’

,,De eerste krans was namens de eerste generatie, de tweede ter nagedachtenis aan de vergeten kinderen. Veel mensen weten niet dat de gezinnen kinderen hebben moeten achterlaten toen zij naar Nederland werden gestuurd. Daar zijn honderden kinderen en moeders achtergebleven in vijandelijk gebied. Premier Willem Drees heeft zelfs een wet getekend die gezinshereniging verbood.’’

Dat er het afgelopen jaar veel veranderd is in de verstandhouding tussen de overheid en de Ambonezen, is voor een belangrijk deel ook de verdienste van de in 2017 aangetreden Van Griensven, stelt Reawaruw. ,,Hij is net als ik een veteraan. Op een gegeven moment heeft hij, vermoedelijk door de berichten op sociale media, contact met mij gezocht en gezegd met mij te willen praten.’’

,,Samen hebben we toen afgesproken dat we de kwestie zouden oplossen. Hij heeft woord gehouden en wilde niet wachten tot Veteranendag 2018. Namens Defensie en de Staat der Nederlanden heeft hij de KNIL-militairen alsnog bedankt en erkend dat het aan de late kant was. Want de meeste mensen uit de eerste generatie zijn al overleden. Toch was dit voor ons heel belangrijk.’’

De strijd is bijna gestreden, stelt Reawaruw. ,,Ik wil niet dat wij de geschiedenis ingaan als treinkapers of terroristen of Satudarah-leden. De dag waarop Ambonezen voorheen zichtbaar zijn geweest, is 25 april. De dag van de proclamatie van de Molukse staat. Maar daarvoor hebben onze ouders niet gestreden: zij streden tot 1951 voor de Nederlandse staat. Die politieke strijd kwam later. Wij horen erbij op 4 en 5 mei, op 15 augustus als de capitulatie van Japan wordt herdacht en op Veteranendag.’’

Educatieve schoolprogramma’s moeten helpen bij het vergroten van het bewustzijn bij de Ambonezen zelf, maar ook bij de Nederlanders. Samen met het Veteraneninstituut en het Nationaal Comité 4 en 5 mei gaat Reawaruw daarmee aan de slag.

“Dat je zo met mensen omgaat die hun leven voor je land hebben gegeven”

Paspoort

Naam Leo Reawaruw

Geboren 17 februari 1960 op Ambon. In Harlingen opgegroeid, nadien in Leeuwarden woonachtig

Opleiding mavo, havo, atheneum, Agogische Academie Leeuwarden

Werk salesmanager, verzekeringsadviseur

Privé gescheiden, drie kinderen